Geloof en manipulatie zouden niets met elkaar te maken
mogen hebben,maar de praktijk laat zien dat ook in geestelijk
werk de verleiding tot manipuleren aanwezig is. Manipulerende leiders,
financiele wantoestanden en misbruik komen helaas voor
in kerken én gemeenten.
Het woordenboek omschrijft manipulatie als “het
toepassen van kunstgrepen, meestal om iemand
te bedriegen” of als “het ongemerkt beïnvloeden”.
Als we eerlijk zijn, ligt hier een verleiding voor ons
allemaal. Wat zou het leven makkelijk zijn als we
alle mensen naar onze hand konden zetten
Anderen beïnvloeden doen we allemaal en is soms
onze plicht, denk maar aan opvoeding of evangelisatie.
Als dat op een transparante en eerlijke
manier gebeurt, is er niets aan de hand. Maar de
gewenste resultaten kun je niet afdwingen. En dáár
ligt ons probleem.
Controle
Al sinds de zondeval probeert de mens absolute
controle te krijgen over zijn werkelijkheid. Macht
werd daarom zijn doel, manipulatie en zelfs toverij
zijn middelen. Toverij houdt een verleidelijke
belofte in van totale controle. Het zijn kunstgrepen
om de realiteit te manipuleren. De Bijbel noemt
het enkele malen in één adem met waarzeggerij.
Koning Sauls eigengereide manier van God dienen
werd door Samuel de “zonde der toverij” genoemd.
We willen alles onder controle hebben. De mens
wil zijn eigen god zijn. Dit is de oerzonde van de
mens en staat lijnrecht tegenover geloof. Geloof is
een wandel in onvoorwaardelijke gehoorzaamheid
aan-, diep vertrouwen op-, en volkomen afhankelijkheid
van God. Het laat Hem de controle.
Onfeilbare “geloofsformules”
Helaas is niets menselijks ons vreemd en in de
loop der geschiedenis zijn er allerlei “christelijke”
leringen ontwikkeld die het geloof tot een onfeilbaar
systeem willen maken om de werkelijkheid
naar onze hand te zetten. Mensen zoeken naar een
onfeilbare geloofsformule, niet zozeer om te kunnen
doen wat God van hen vraagt, maar om God te
laten doen wat zij van Hem willen. In zo”n relatie
ontbreken zowel het vertrouwen in de goedheid
van God, als de gehoorzaamheid en afhankelijkheid.
Waarachtig geloof worstelt met God, niet
om onze wil door te drijven, maar om onze wil en
verlangens in lijn te brengen met Gods wil. Het
grootste voorbeeld daarvan gaf de Here Jezus in de
hof van Getsemané.
Realiteit manipuleren
Een voorbeeld van zo”n “geloofsformule” kan ons
helpen die manipulatie te doorzien. Het “welvaartsevangelie”
met haar leer van het “positief belijden”,
ook wel de “word-faith” (woord-geloof) beweging
genoemd, leert dat alles wat wij met de mond
uitspreken, ook werkelijkheid wordt. Spreekt een
mens positieve dingen uit, dan gebeuren die. Dat
geldt ook voor negatieve uitspraken. Belijdt hij dat
hij rijk of gezond wordt, dan zal het gebeuren. Deze
beweging leert dat net als God spreekt en “het is
er”, onze woorden ook een scheppende kracht zijn,
omdat wij “kleine goden” zijn. Wij scheppen onze
eigen werkelijkheid. Het is een denksysteem dat
we ook in new-agegroeperingen vinden. Het heeft
eigenlijk weinig te maken met vertrouwen op God.
Het is een vertrouwen op een denksysteem, dat
meent de realiteit te kunnen manipuleren.
God manipuleren
Er is niets mis met streven naar een positieve
instelling en het afwijzen van een negatieve
houding. Hoe wij ons opstellen heeft invloed op
de mensen om ons heen en op ons functioneren,
maar het is echter niet absoluut bepalend voor
onze materiele omstandigheden.
Deze leer van het “positief belijden” gaat echter veel
verder en claimt een “geestelijke wet” te zijn. Volgens
deze wet is het niet zo dat God wil doen wat
wij “positief belijden”, of misschien wel zal doen als
het in Zijn plan past, maar dat Hij het moet doen,
omdat Hij zelf aan deze “wet” gebonden is. Deze
leer probeert God te manipuleren. Dat is dwaasheid
ten top, zoals blijkt wanneer we de consequenties
hiervan doordenken.
Toverij
De Bijbel verhaalt van zowel negatieve als positieve
uitspraken van mensen, die niet uitkwamen en de
ervaring bevestigt dat dit voorkomt.Maar de vraag
kan ook gesteld worden, wat er gebeurt in geval
van conflicterende positieve of negatieve “belijdenissen”?
Een onfeilbare formule om het gewenste resultaat
te forceren en te garanderen is geen geloof, maar
een vorm van toverij.
Geloof kan bergen verzetten, maar gelukkig is de
letterlijke verplaatsing van bergen niet afhankelijk
van wispelturige menselijke uitspraken. Het
gebeurt alleen als dat in Gods plan past. Gelukkig
maar! Als wij met bergen zouden kunnen gooien
wanneer het ons beliefde, werd het een zootje. God
verhoort gebeden, niet omdat Hij dat moet, maar
volgens Zijn wil, op Zijn tijd en op Zijn manier.
Mensen manipuleren
Kenmerkend is dat zulke leringen vooral appelleren
aan vleselijke begeerten en zich met name
richten op materiele zegeningen. Het is natuurlijk
dwaasheid te denken dat de mens God kan manipuleren.
Mensen manipuleren is echter wel mogelijk.
Hoewel niet alle welvaartspredikers bewust
proberen te manipuleren, lenen zulke leringen zich
hier bij uitstek toe. Sommige welvaartspredikers
verzekeren hun gehoor dat een verkeerde uitspraak
bijzonder riskant is. Kritische toetsing of tegenwerpingen
worden neergezet als negatieve belijdenissen
die negatieve gevolgen of oordeel over ons kunnen
halen. Daarmee sluit men de goedgelovigen af
voor corrigerende gedachten.
Gevangen
Wanneer de formule toch niet lijkt te werken,
verschuilen sommige dwaalleraren zich achter de
smoes dat de gelovige toch iets negatiefs gedacht
of gezegd moet hebben. Dat is een slimme psychologische
truc, want wie heeft er nooit momenten
van twijfel of onzekerheid? De gelovige die hier
in trapt, komt in een kramp terecht, gevangen in
een systeem. Geloven is dan niet meer rusten en
vertrouwen in de goedheid van God, maar een
inspanning om heel krampachtig precies de juiste
gedachten vast te houden. Je durft niet af te wijken
van de woorden van de manipulator.
Gevaar van misbruik
Manipulatie is het zodanig bespelen van mensen
door sociologische, psychologische of geestelijke
technieken, dat zij in het denken of handelen een
bepaalde kant opgestuurd worden, zonder dat zij
zich daarvan bewust zijn. Manipulatie die tot doel
heeft mensen buiten hun wil om, of tegen hun
wil in, te bewegen tot handelingen of uitingen, is
in feite een vorm van toverij. Mensen die geestelijk
gezag hebben in de gemeente, moeten zich
altijd bewust zijn van het gevaar van misbruik van
hun positie. Het is een verleiding die we krachtig
moeten weerstaan, zeker waar het gaat om macht,
invloed en geld.
Er is niets mis met een appél tot offervaardigheid
voor de kosten van een campagne,
conferentie of kerk, maar de massa bespelen en
over de streep trekken met verleidelijke beloftes
van persoonlijk gewin en materiele rijkdom is niets
anders dan manipulatie
Echt geloof
Echt geloof ziet op God en heeft geen trucs nodig.
Manipulatie is een teken van ongeloof.
De evangelische beweging kent in haar geschiedenis
geweldige voorbeelden van geloof dat bergen
verzette, van leiders die daarvoor nooit mensen
probeerden de bespelen, maar alleen vertrouwden
op God. De grote zendingsleider Hudson Taylor
die de China Inland Mission (nu OZG) oprichtte,
maakte zijn (financiele) noden nooit bekend. Hij zei
dat hij “mensen wilde bewegen door God en door
gebed alleen”. C.T. Studd, oprichter van de WEC, en
George Muller, die volkomen op God vertrouwde
voor de zorg van tweeduizend wezen deden hetzelfde.
Zij hoefden hun achterban geen geld af te troggelen met dubieuze
leringen en valse beloftes van gouden bergen voor
de gulle gevers. Zoals Hudson Taylor zei: “In het
werk van God, dat op Gods manier gedaan wordt,
zal het nooit ontbreken aan
Gods voorziening”.
